Thỏa thuận chọn cả Tòa án và Trọng tài để giải quyết tranh chấp: Có hợp lệ và hiệu lực không?
Nguyễn Hoàng Như Hân & Nguyễn Thị Ánh Tuyết
Trong hoạt động kinh doanh, tranh chấp là điều không thể tránh khỏi. Để chủ động kiểm soát rủi ro, các bên thường thỏa thuận trước cơ chế giải quyết tranh chấp trong hợp đồng. Hai cơ chế phổ biến nhất hiện nay là Tòa án (tài phán nhà nước) và Trọng tài thương mại (tài phán tư nhân). Tuy nhiên, không ít hợp đồng quy định điều khoản cho phép các bên lựa chọn cả hai cơ chế – vừa Tòa án, vừa Trọng tài. Vậy thỏa thuận này có hợp lệ và hiệu lực theo pháp luật Việt Nam không?
Cơ sở pháp lý: Được phép thỏa thuận cả hai, nhưng quyền lựa chọn thuộc về người khởi kiện trước
Theo khoản 4 Điều 2 Nghị quyết số 01/2014/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, nếu điều khoản giải quyết tranh chấp quy định cả Tòa án và Trọng tài, thì thẩm quyền sẽ được xác định theo nguyên tắc: cơ quan nào được yêu cầu trước sẽ có thẩm quyền. Cụ thể:
- Nếu Trọng tài được khởi kiện trước, Tòa án phải từ chối hoặc đình chỉ giải quyết vụ án.
- Nếu đơn kiện được nộp tại Tòa án, Tòa án phải kiểm tra xem vụ việc đã được yêu cầu giải quyết tại Trọng tài chưa. Nếu chưa, Tòa án có thể thụ lý; nếu đã có yêu cầu Trọng tài, Tòa án sẽ trả lại đơn.
Điều này cho thấy, thỏa thuận chọn cả hai cơ chế là hợp lệ, nhưng quyền quyết định thuộc về bên khởi kiện trước, và cơ quan còn lại sẽ bị loại trừ thẩm quyền.
Áp dụng thực tiễn: Tòa án bảo vệ quyền lựa chọn Trọng tài nếu được khởi kiện trước
Một ví dụ điển hình là vụ tranh chấp giữa Công ty C&N VINA và Công ty Kim Thành liên quan đến hợp đồng thuê lại quyền sử dụng đất. Hợp đồng có hai điều khoản mâu thuẫn:
- Điều 9 cho phép các bên khởi kiện tại Tòa án.
- Điều 13 yêu cầu tranh chấp phải giải quyết bằng Trọng tài nếu thương lượng thất bại.
Khi tranh chấp xảy ra, nguyên đơn lựa chọn Trọng tài để khởi kiện, trong khi bị đơn phản đối và gửi đơn yêu cầu Tòa án giải quyết. Tuy nhiên, Tòa án đã tuyên bố Trung tâm Trọng tài có thẩm quyền xét xử, phù hợp với Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP.
Vì sao các bên lại chọn cả Tòa án và Trọng tài?
- Tăng tính linh hoạt:
Mỗi tranh chấp có thể khác nhau về bản chất và độ phức tạp. Việc mở rộng lựa chọn cho phép các bên chọn cơ chế phù hợp nhất trong từng tình huống – đặc biệt quan trọng trong các giao dịch quốc tế, nơi cần sự linh hoạt để thuận lợi trong đàm phán. - Đảm bảo hiệu quả thi hành:
- Nếu chọn Tòa án, bản án có thể được cưỡng chế thi hành bằng quyền lực Nhà nước, đặc biệt đối với tài sản tại Việt Nam.
- Nếu chọn Trọng tài, phán quyết có tính bảo mật cao và được công nhận, thi hành rộng rãi nhờ Công ước New York 1958 với hơn 170 quốc gia thành viên.
Những rủi ro tiềm ẩn khi thỏa thuận chọn song song hai cơ chế
Dù được pháp luật cho phép, việc thỏa thuận cả Tòa án và Trọng tài có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro:
- Xung đột thẩm quyền:
Một bên khởi kiện tại Tòa, bên kia yêu cầu Trọng tài có thể gây ra tranh chấp về thẩm quyền, làm chậm tiến độ giải quyết. - Nguy cơ điều khoản vô hiệu:
Nếu điều khoản không rõ ràng, có mâu thuẫn nội dung, Tòa án có thể tuyên điều khoản vô hiệu, buộc các bên phải thỏa thuận lại. - Thủ tục pháp lý kéo dài, phức tạp:
Tranh chấp có thể đi qua cả hai cơ quan, làm tăng chi phí, thời gian, và khó xác định phán quyết cuối cùng. - Nguy cơ xung đột phán quyết:
Nếu cả hai cơ quan đồng thời giải quyết và đưa ra các quyết định trái ngược, việc thi hành sẽ gặp trở ngại lớn.
Kết luận: Hợp lệ, nhưng cần được soạn thảo một cách cẩn trọng
Việc thỏa thuận song song Tòa án và Trọng tài là không bị pháp luật cấm, có hiệu lực, nhưng đòi hỏi phải soạn thảo thận trọng và rõ ràng về cơ chế lựa chọn. Nên ghi nhận rõ:
- Cơ chế nào được ưu tiên nếu xảy ra xung đột?
- Trường hợp nào chọn Tòa, trường hợp nào chọn Trọng tài?
- Cách thức xác lập “yêu cầu trước” theo đúng quy định pháp luật?
Việc soạn thảo điều khoản giải quyết tranh chấp không chỉ là một thủ tục pháp lý, mà còn là chiến lược pháp lý bảo vệ doanh nghiệp ngay từ đầu. Một điều khoản hợp lý, rõ ràng sẽ giúp doanh nghiệp kiểm soát rủi ro, tiết kiệm chi phí và tăng khả năng thắng kiện khi tranh chấp xảy ra.
Xem bản tiếng Anh tại ĐÂY
📩 Trao đổi thêm về nội dung bài viết và nhận tư vấn về việc soạn thảo Hợp đồng, vui lòng liên hệ:
[e] : luatsu@senlaw.vn [h] : 028 730 73 579 [w] : www.senlaw.vn
📢 Theo dõi chúng tôi tại:
https://www.linkedin.com/company/senlawofficial https://www.facebook.com/senlaw.vn
Trong bức tranh đa dạng của tố tụng trọng tài quốc tế – nơi các tranh chấp thương mại vượt qua ranh giới quốc gia, ngôn ngữ và hệ thống pháp luật – thủ tục tố tụng không chỉ đơn thuần là một tiến trình kỹ thuật, mà còn phản ánh tư duy chiến lược và nền tảng pháp lý của các bên tranh tụng.
Mặc dù khái niệm “bồi thường thiệt hại ước định” đã được ghi nhận rộng rãi trong hệ thống pháp luật của nhiều quốc gia và dần trở nên quen thuộc với những người trực tiếp tham gia soạn thảo và áp dụng hợp đồng trong thực tiễn tại Việt Nam, song khuôn khổ pháp lý hiện hành vẫn chưa thiết lập một cơ chế pháp lý độc lập và rõ ràng đối với loại điều khoản này.
Trong bức tranh toàn cảnh của hoạt động kinh doanh thương mại, hợp đồng không chỉ là một văn bản pháp lý, mà còn là nền tảng cốt lõi định hình mối quan hệ giữa các bên trong quá trình hợp tác. Đây là công cụ ghi nhận rõ ràng các cam kết, quyền và nghĩa vụ – từ đó tạo ra cơ chế vận hành ổn định, minh bạch và bảo đảm lợi ích giữa các bên.
[NGUOILAODONG] Việc chuyển sang cơ chế "đăng ký xây dựng" thay cho "xin phép" chính là sự khẳng định vai trò chủ thể của người dân